Yatak Yarası (Dekübit)
‘Yatak yarası oluşması için birkaç saat bile yeterlidir’
Evde bakım gören hastaları ve yakınlarını en çok üzen zorluklardan biriside yatak yaralarıdır.Yatak yarası,basınç ülseri, bası yarası olarak da isimlendirilmektedir.Çok sevdikleri yakınlarında ,ilerleyici,kötü görünümlü bir yaranın ortaya çıkması, aile bireyleri içinde zor bir süreçtir. Hasta yakınları, yatak yaraları ile ilgili bilgi almak istediğinde metinlerdeki tıbbi terimler nedeniyle zorlanmaktadır.Sizlere olabildiğince sade,kısa ve anlaşılır olarak konuyu anlatmaya çalışacağız.Daha detaylı bilgi için ise ilgili uzmanlarımızın yazılarını da ilave edeceğiz.
Belirli bölgede basınca maruz kalma nedeniyle,kanlanmanın bozulması sonucu deri ve deri altı dokularda oluşan hasara Dekübit denir.Özellikle yatağa temas eden bölgelerde başın arka kısmı,sırt,kalca,topuk,kürek kemiği üzerinde sık görülür.
Bası yarasında, hasar sadece deri ile sınırlı kalmayıp,deri altı,kas hatta kemiğe kadar ilerlemektedir. Yatak yaraları ,cilt altında ilerlediği ölçüde evrelere-derecelere ayrılır. Hareket kısıtlılığı bulunan her hasta yatak yarası adayıdır. Yatak yarası oluşması için birkaç saat bile yeterlidir.Dışarıdan bakıldığında küçük görülen yaraların altında daha geniş abseli dokular olması muhtemeldir.Gerekli önlemler alınmaz ise yaranın çok hızlı ilerleyeceği unutulmamalıdır.Yara oluştuktan sonra iyileşmesi zahmetli bir süreç olduğundan, yapılacak en iyi şey korunmaktır. Korunmak için ise yatak yaralarının nedenleri bilmek ve önlem almak gereklidir.
Yatak yaralarının oluşmasını kolaylaştıran nedenleri iç (hastaya ait) ve dış (hastaya ait olmayan) olarak ikiye ayırabiliriz.
Hastaya ait etkenler: Yaş,hareketsizlik( immobilite),nörolojik hastalıklar,kronik hastalıklar, idrar ve dışkı kaçırma (inkontinans), kansızlık (anemi), kuru cilt , beslenme bozukluğu -yutma güçlüğü, hipotansiyon-iskemi, spastisite(kasların kasılı halde kalması), infeksiyon, kas kitlesinde azalma ve omurilik yaralanmaları .
Hastaya ait olmayan etkenler: Basınç , Sürtünme , Makaslama – yırtılma ,Nem – maserasyon
Daha anlaşılır olması açısından özetlemek gerekirse;çeşitli nedenlerle hareketsiz kalan bir kişinin kronik hastalıklarının tedavisi ve takibi yapılmalı,yeterli proteini almalı,kansızlık önlenmelidir.Evde bakımı sağlanan hastalarda ilaç dozlarının ayarlanmasında aksaklıklar sık olarak görülmektedir.Eğer şeker hastalığı var ise özellikle HbA1c değeri normal sınırlarda tutulmalıdır.Yatak yarası oluşumunu albümin düşüklüğü,hemoglobin düşüklüğü,HbA1c yüksekliği kolaylaştırmaktadır.Hastaların idrar ve dışkı kontrolleri yok ise ,temizlikleri düzenli şekilde yapılmalı,her temizlikte ciltteki değişikler gözlenmelidir.Hasta bezi yada temizlik ürününü kaynaklı allerjiler konusunda uyanık olunmalıdır.Yutma güçlüğü olan bakım hastaları için kıvam arttırıcılar, nazogastrik sonda yada PEG ( Perkütan Endoskopik Gastrostomi) uygulama gerekebilir.Hasta yeterli miktarda sıvı almalıdır.
Hastaya sık pozisyon verilmeli,özel minderler ve havalı yatak kullanılmalıdır.Hastaya pozisyon verirken dikkatli olunmalı sürtünme tehlikesi unutulmamalıdır.Ter ,idrar,dışkı nedeniyle uzun süreli nemli kalan ciltte zayıflama meydana gelir ve enfeksiyon riski artar.Hastanın kıyafetleri,çarşaf ve örtülerde kumaş türüne dikkat edilmeli,kat yerlerinin bile bası yarasına neden olabileceği unutulmamalıdır.Ayrıca idrar sondasınında bası yarası yapabileceği unutulmamalıdır.
Yatağa bağımlı bir kişiye bakım sağlamak,doyurmak,ilaç içirmek,altını temizlemekten çok daha öte bir görevdir. Yatak yaraları ,mortaliteyi dört kat arttırmaktadır.Ayrıca osteomyelit (kemik iltihabı),pulmoner emboli,sepsise neden olmaktadır.Bu nedenle bu hastalar bir doktor tarafından takip edilmeli,yaranın durumuna göre debridman (cerrahi olarak ölü dokuların temizlenmesi) yapılmalıdır.VAC Tedavisi bası yaralarında başarılı şekilde uygulanmaktadır.VAC negatif basınç (emme ,çekme) etkisi ile kronik yada akut yaradaki iltihaplı sıvıları çeker.Emici bir güç sağlayan pompaya bağlı sistem olarak çalışır.Ödem azalır,kanlanma artar,hücrelerin beslenmesi kolaylaşır,mikropların üremesini engeller.Deneyimli bir doktor gözetiminde uygulanmalıdır.
Yatak yaralarının tedavisi uzun süreli ve maliyetli olabilir.Yatak yaraları buzdağı (Iceberg) gibidir.Tehlike gözükenden çok daha fazladır.En büyük tehlike ise bu durumların sizin hastanızda ortaya çıkmayacağını sanmanızdır.
Hastanemizde yatarak tedavi gören tüm hastalar dekübit yönünden değerlendirilir.Hastanemizin kalite birimi bu konuda çalışma yaparak dekübitüs yara belirleme formu,walter dekübitüs risk skalası formu,dekübit yarası oluşumunu önleme ve bakım talimatı,dekübitli hastada hemşirelik bakım planı oluşturmuştur.Böylece riskli hastalar önceden tespit edilerek tedbir alınabilir yada dekübitli hastaya düzenli kaliteli bir bakım sağlanarak kayıt edilebilmektedir.Gerekli durumlarda Dahiliye ,Genel Cerrahi ,Ortopedi,Noroloji uzmanlarımızca hasta değerlendirilmekte,diyetisyenimizden de tavsiye almaktayız.
Sağlıklı günler dileriz.