Nikotin Bağımlılığının Tedavisi

Sağlık yazılarıbağımlılıkNikotinsigara

“Sigarasızlığa bir şans tanıyın ve içmemenin keyfini yaşayın” Allen Carr


Nikotin bağımlılığı ciddi hastalıklara ve erken ölümlere neden olmaktadır.

Nikotin bağımlılığı; tüm bağımlılıklarda olduğu gibi, psikososyal, davranışşsal ve farmakolojik tedavi yaklaşımları ile tedavi edilmektedir.

Nikotin bağımlılığı; Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından bir hastalık olarak kabul edilmiştir. 

Sigara Niçin Bırakılmalıdır?

1-Sigara kullanımı; kanser, kalp hastalıkları, akciğer hastalıkları ve şeker hastalığının kötüleşmesi, mide ülserinin kötüleşmesi

2-Sigaranın artan etkisi nedeniyle bırakmanın gittikçe zorlaşması

Sigara İçme Davranışını Pekiştiren Faktörler 

1-Fizyolojik faktörler 

—Nikotin yoksunluğunun etkisinden kaçınma 
—Nikotinin çabuk oluşan merkezi ve periferik etkileri
—Nikotinin etkileri ile ilgili şartlanmışlığın pekiştirici beklentileri

2-Psikolojik Faktörler

Negatif duyguların azalması (sıkıntı, öfke, korku, utanma vs…)
Pozitif duyguların güçlenmesi (coşku, hoşlanma vs…)

3-Sosyal Demografik ve Medikal Faktörler

Yaşlılar, daha yüksek eğitim alanlar ve daha iyi iş konumunda olanlar genç, eğitimi daha düşük ve iş konumu daha olumsuz olanlara göre daha kolay bırakabilmektedir

Ciddi fiziksel hastalık geçirenler (kalp hastalığı) daha kolay bırakabilmektedir



Sigara bağımlılığının tedavisinin ilk aşamasında kişi geniş psikiyatrik bir değerlendirmeye tutulur.

Değerlendirmede; diğer bağımlılıklar (alkol vs…) ve diğer psikiyatrik hastalıklar (depresyon, anksiyete vs…) önemlidir.

Nikotin bağımlılığının fizyolojik, psikolojik ve sosyal yönleri değerlendirilerek tedavi planı belirlenir. Bu yönleri değerlendiren çeşitli ölçekler vardır ( FTQ vs…)

TEDAVİ YÖNTEMİ SEÇİMİNİN KLAVUZU

Değerlendirme değişkenleri

1-Fizyolojik Faktörler

nikotin bağımlılığı

 Değerlendirme sonucu:

a-Düşük; yoksunluk az, 2 haftadan sonra nüks, düşük FTQ değerleri

Tedavi: Nikotin yerine koyma tedavisi önerilmez

b-Bilinmiyor; önceden girişim yok, orta derece yoksunluk

Tedavi: Nikotin yerine koyma tedavisi uygun olabilir

c-Yüksek; yoksunluk şiddetli, 1 hafta içinde nüks, yüksek FTQ değerleri

Tedavi:Nikotin yerine koyma, nikotini azaltma

2-Psikososyal Faktörler

Kendilik Etkinliği

a-Yüksek; ilave tedavi gerekmez
b-Düşük; Eğitim, yüreklendirme, kognitif yeniden yapılandırma

Bırakma motivasyonu

a-Yüksek; ilave tedavi gerekmez

b-Düşük; sağlık eğitimi, yakın takip

Alışkanlık

Yüksek; Davranışsal düzenleme

Psikolojik bağımlılık davranışı

a-Rahatlatıcı olarak kullanım; Gevşeme deneyimi

b-Krizle başa çıkma için kullanım; Stresle başa çıkma deneyimi

c-Sosyal destek amaçlı kullanım; Sosyal yeniden yapılanma çalışması (assertiveness training)

d-Çok hoşlanmaya bağlı kullanım; Tiksindirme tedavisi

Sosyal Destek

a-Bırakmak için sosyal destek azlığı; sosyal yeniden yapılanma çalışması, sigara içmeyenlerle ilişkilerin artırılması

b-Hayatındaki diğer önemli kişilerin sigara içmesi; sosyal yeniden yapılanma çalışması, önemli kişilerin tedaviye katılması

c-Önemli diğerlerinden destek olmaması; Daha sıkı tedavi bağlantısı, grup tedavisi

SİGARAYI BIRAKMA AŞAMALARI

1.AŞAMA:NİYET ETME VE DEĞİŞME GİRİŞİMİ

a-Sigara içmenin zararları ve bırakmanın faydalarını gözden geçirme

b-Geçmişteki bırakma girişimlerini değerlendirme

c-Bağımlının güçlü ve zayıf yönlerini tespit etme

Sigarayı bırakmaya yardımcı olabilecek faktörler

1-Değişebileceğine inanmak
2-Değişimin değerine inanmak
3-Kendini güvende hissetmek
4-Düşük stres düzeyi ve yaşam değişiklerinin az olması
5-İyi sosyal destek
6-Negatif duyguların az olması (sıkıntı, huzursuzluk vs…)

d-Hasta için önemli amaçları gözden geçirmek ve yeni amaçlar oluşturmak

2.AŞAMA:BAŞLANGIÇ DEĞİŞİKLİĞİ

—Görüşme sayısı
—Grup-bireysel tedavi ayırımı
—bırakma tarihi
—yazılı anlaşma
—Tedavi giderleri
—Tedavi takibi planı

Yoksunluğu azaltma yaklaşımı

—Sigara değiştirme; daha az nikotin içeren sigaraya geçme ve kısa sürede bırakma

—Nikotin yerine koyma (NRT)
Psikolojik bağımlılık: tedavi yaklaşımları
 
A-Kognitif-davranışsal tedavi

I-Davranış değiştirme yaklaşımları

a-Sigara içme isteği ve dürtüsü uyandıracak olay ve durumlardan kaçınmak

b-Sigara içme isteği geldiğinde tamamlayıcı alternatif davranışlarda bulunmak (derin kas veya mental gevşeme yapmak, spor yapmak, düşük kalorili yiyecekler yemek)

c-Sigara içme ile ilgili olumlu çağrışımları azaltmak, sıkıntılı durumlara alternatif davranışlar geliştirmek, anksiyete, depresyon ve diğer hoş olmayan duygularla başa çıkmak için kognitif yeniden yapılanma oluşturmak

d-Aile üyeleri, iş arkadaşları ve çalışma arkadaşlarının sosyal desteğini almak


Kişi yukarıda belirtilen durumlar açısından kayıt tutar. Önce düşük sigara içme isteği yaşadığı durumları sonra da yüksek ihtiyaç hissettiği durumları ortadan kaldırır.

II-Ödüllendirme

Belirli aralıklarla hastadaki değişim ödüllendirilmelidir.

III-Anlaşma

—Sigaranın azaltılma, bırakılma tarihi
—Bırakma nedeni
—Bırakmayı engelleyebilecek durumlara karşı kullanılacak yollar
—Tedavi takip planı

önceden belirlenmeli bu konuda sözlü veya daha uygunu yazılı anlaşma imzalanmalıdır.

B-TİKSİNDİRME TEDAVİSİ

Klasik veya operant şartlanma mekanizmaları birlikte etkilidir.

Teknikler:

—Elektirik şoku

—Duyarsızlaştırma (imajinatif tiksindirme)

—Sigara içiminin tiksindirilmesi (hızlı sigara içme, sigaraya doyurma, sigarayı elde tutma)

—Bazen “para cezası” verilebilir (ilave muayene parası gibi)

Bu teknikler genellikle tek başlarına çok etkili olmazlar, gerektiğinde birlikte kullanılabilir.


C-HİPNOZ

—Sağlık ile ilgili telkinler veren yaklaşım

—Motivasyon ve dirençleri anlamaya çalışan yaklaşım

D-GEVŞEME TEKNİKLERİ

—Derin nefes alma
—Kısa meditasyon
—Görsel alıştırmalar

da elde edilen rahatlama sigara etkisi ile eşdeğer bulunmuştur.

—Kısıtlanmış çevresel uyarı tedavisi(REST); hipnoz ile birlikte kullanılabilir.
SOSYAL DESTEK VE “BAĞLANTI KURMA” SAYISI

—Başlangıç –yoksunluk- döneminde sık olmalıdır.

—Haftada bir görüşme önerilmektedir( 4 hafta haftada bir, 4 hafta iki haftada bir görüşme sonra da isteğe göre daha aralıklı bir süre daha görüşme).

—Telefon görüşmesi ile destek verilebilir.

—Konu ile ilgili aile yakınları da sürece katılabilir.

“DİĞER YAPISAL NOKTALAR”

Bireysel tedaviye göre grup tedavisi; 

Grup tedavisi sosyal destek ve paylaşım olanağı sağlar

Grup tedavisinde kognitif-davranışsal teknikler kullanılır. Şiddetli yoksunluğu olanlarda; nikotini azaltma, miktarı azaltma ve nikotin yerine koyma tedavileri uygulanabilir. Hipnoz grup şeklinde yapılabilir.

Bireysel tedavi; grup tedavisi istemeyen hastalarda kullanılabilir. Akupunktur ve hipnoz daha çok bireysel tedavilerde kullanılır.

Kısa bireysel terapi hemen tüm içiciler için uygun bir yaklaşımdır.

Bırakma tarihini saptama

Grup tedavisinde belirli bir bırakma tarihi saptanır(8 haftalık programda 5. hafta gibi).

Bırakma tarihini saptama bazen oldukça faydalı olmaktadır.

3.AŞAMA:İÇMEMEYİ SÜRDÜRME, HASTANIN GELİŞİMİNİ İZLEME VE DEĞERLENDİRME
Yoksunluk Belirtileri ile Başa Çıkma

İlk 10 gün nikotin yerine koyma tedavisi uygulanabilir.

Yoksunluk konusunda hasta bilgilendirilmelidir.

Nüks Önleme Çalışması

1.Yüksek riskli durumları saptama

a-Olumsuz (negatif) emosyonel durumlar (öfke, engellenmişlik, stres)

b-Olumlu (pozitif) emosyonel durumlar (aşırı rahatlık duygusu, alkol etkisi altında kendini iyi hissetmek)

c-Sigara içenleri görmek

Riskli durumların tespiti, grup ve bireysel tedavi desteği , bunları öngörebilme özellikleri riskleri azaltmaktadır.

2-Başa çıkma alıştırması

a-Yüksek riskli durumu imajinatif olarak canlandırma; hisler, düşünceler ve yapılacaklar gözden geçirilir

b-Spesifik başa çıkma mekanizması geliştirmek ve bu konuda alıştırma yapmak;

—yürümek
—nikotin sakızı taşımak ve bunu çiğnemek
—gergin hissettiğinde arkadaşına telefon etmek
—kendisine ikram edilen sigarayı reddetmek (ben sigara içmiyorum!)

3-Akla gelmeyecek durumları saptamak ve bunları çözümlemek

—Nostalji; “partilerde ne güzel sigara içtiğimi hatırlıyorum”
 —Kendi kendini test etme; “bir tane içip bırakabilirim”

—Kriz; “sigara ile daha iyi çözümlerim”

—Kendinden şüphe duymak; “kendine sahip olamayan insanlardan biriyim”

Bu ve benzeri “tuzak düşünceler”, kognitif çarpıtmalar, yeniden içmeye yol açan düşünceler tespit edilmeli ve değiştirilmelidir.

Bu düşüncelerin değiştirilmesi

—Yüzleştirme; doğrudan mantıklı yollarla yaklaşılır “bir sigara içmeniz tekrar başlamanıza neden olabilir, bunu test etmenize gerek yok”

—Sigarayı bırakmanın faydalarını gösterme

—Sigara içmenin zararlarını gösterme

—Uzaklaştırma; doğrudan yüzleştirme yerine sigara içmemenin hoş yönlerine çekmeye çalışılır.

4-İçmemeyi ihlal etkisinden kaçınma (AVE-abstinence violation effect)

—Bazı kişiler tekrar içmeye başladıklarında suçluluk, düşük benlik değeri ve depresif duygular hissetmektedir

Bunun için;

—AVE hakkında bilgi sahibi olmak yardımcı olmaktadır; bilgi veriniz, grup paylaşımı yardımcı olabilir

—Bir veya birkaç kez içmek nüks anlamına gelmez, bu kişisel zayıflık ve irade eksikliği anlamına gelmez

—Tekrar içmelerden de çok şey öğrenebilirsiniz (hatalardan ders alma)

—Tekrar içmeyi algılama biçimi önemlidir, sürecinizi etkileyebilir

NÜKS OLURSA;

Nüks olursa, bunun yetersizlik ile ilgili olmadığı hatırlanmalıdır. Bir süre de olsa bırakılmıştır, bırakma süreci başka yöntemlerle desteklenerek yeniden başlanmalıdır.